Η Ι.Μ. Παναγίας Πελεκητής στην Καρίτσα Δολόπων

Η ιερά Μονή της Παναγίας Πελεκητής το πανέμορφο μεταβυζαντινό μνημείο με τη μοναδική και αξιολογότατη αρχιτεκτονική, βρίσκεται κτισμένη εδώ και 480 χρόνια

σε μια απόκρημνη βραχώδη πλαγιά των Αγράφων σε υψόμετρο 1.400μ, κάτω από την κορυφή του Καραμανώλη (1600μ.) και απέναντι από τις βουνοκορφές Βουτσικάκι (2150μ.), Μπουρλέρο (2015μ.) και Αράπη (1700μ.), σε απόσταση δύο χιλιόμετρων βορειοδυτικά του γραφικού και φιλόξενου χωριού Καρίτσα που είναι κτισμένη σε υψόμετρο 1180μ.

Η ιστορία της ιεράς μονής Παναγίας Πελεκητής, είναι στενά συνυφασμένη με την ιστορία του χωριού με την ιδιαίτερη φυσική ομορφιά Καρίτσα, ενός χωριού που είναι κτισμένο πάνω σε μια υπέροχη πλαγιά με θέα την λίμνη Πλαστήρα, μέσα στα έλατα και τα πλατάνια, με τους εντυπωσιακούς διάσπαρτους οικισμούς, του Πλακωτού, της Ραφήνας και των Παϊσέικων. Οι Καριτσιώτες συμμετείχαν στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες του τόπου μας και το χωριό τους πλήρωσε πολύ ακριβό τίμημα με τα ολοκαυτώματα του 1823 από τους Τουρκαρβανίτες και του 1943 από τους φασίστες Γερμανούς κατακτητές.

Η σχέση των κατοίκων του χωριού και των μοναχών της Μονής ήταν δυνατή και αμφίδρομη. Σημαντικός υπήρξε ο αγώνας των Μοναχών για την απελευθέρωση της Καρίτσας από τους Τούρκους το 1830. Εντύπωση προκαλεί το παρακάτω περιστατικό. Μετά τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους το 1931 η Καρίτσα και ο Μπελεκομύτης (χωριό λίγα χιλιόμετρα πριν την Καρίτσα), βρέθηκαν εκτός των ελληνικών συνόρων, γιατί τα σύνορα καθορίστηκαν επί του Καριτσιώτη ποταμού ενώ αυτά τα δύο χωριά είναι μετά το ποτάμι. Τότε έγινε το εξής σημαντικό γεγονός που έμεινε στην ιστορία, οι μοναχοί μαζί με τους κατοίκους των δυο χωριών μετακίνησαν αυθαίρετα τα σύνορα και τα τοποθέτησαν μετά από το μοναστήρι στο οροπέδιο του Καραμανώλη.

Μεγάλη ήταν επίσης η αίγλη της ιεράς μονής Παναγίας Πελεκητής κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας. Αναγνωρίσθηκε ως Σταυροπηγιακή Μονή το 1606 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ραφαήλ Β΄. Μέσα στη Μονή με τα λαξευμένα κελιά στους βράχους, διατεταγμένα σε τέσσερα επίπεδα όπου οι μοναχοί ζούσαν και λειτουργούσαν το Μοναστήρι, υπήρχε ακόμη και κρυφό σχολείο.

Την επωνυμία «Πελεκητή» η ιερά Μονή την οφείλει στο βράχο επάνω στον οποίο είναι κτισμένη, που κατά την παράδοση πελεκίσθηκε με ξύλινα εργαλεία, μετά από υπόδειξη της Θεοτόκου στους τεχνίτες της. Σύμφωνα με την παράδοση η Παναγία υπέδειξε ακόμη και τον τρόπο οικοδόμησης αφού παρουσιάστηκε στο όνειρο του πρωτομάστορα λέγοντας: «Θα πελεκήσεις το βράχο με το κοπίδι και θα φτιάξεις μια εκκλησία την οποία θα ονομάσεις Παναγία Πελεκητή».

Όταν ξεκίνησε το συνεργείο να χτίζει, είχαν πολλά προβλήματα λόγω έλλειψης νερού. Τότε πάλι σύμφωνα με την παράδοση, ξαναπαρουσιάστηκε η Παναγία και τους είπε: «Σηκώστε εδώ αυτήν την πλάκα και θα βρείτε νερό». Και πράγματι έτσι έγινε, βρέθηκε νερό εκεί που σήμερα υπάρχει το πηγάδι. Σύμφωνα πάλι με την παράδοση της περιοχής λέγεται ότι ο πρωτομάστορας έπεσε από την στέγη του Μοναστηριού στη χαράδρα που βρίσκεται ακριβώς κάτω από αυτό, αλλά τελικά βρέθηκε χωρίς να πάθει το παραμικρό, μετά από τη σωτήρια επέμβαση της Παναγίας της «Πελεκητής».

Η Ιερά μονή αρχικά ήταν γνωστή σαν «Μονή Αναλήψεως του Χριστού», αργότερα σαν «Παναγία Φανερωμένη» και τέλος επικράτησε το όνομα «Παναγία Πελεκητή».

Η ίδρυση της ιεράς Μονής άρχισε πιθανότατα στα τέλη του 15ου αιώνα από τον Πνευματικό Πορφύριο και ολοκληρώθηκε το 1529 στη σημερινή της μορφή από το νέο Οσιομάρτυρα Δαμιανό, ο οποίος ιστορείται ως «κτήτωρ» σε δύο τοιχογραφίες της. Το Μοναστήρι αγιογραφήθηκε στα μέσα του 17ου αιώνα και έχει δύο ναούς το ναό της Αναλήψεως του Χριστού και το ναό της Παναγιάς Φανερωμένης (το καθολικό).

Το Καθολικό είναι ο κεντρικός και αρχαιότερος Ναός, αφιερωμένος στην Ανάληψη του Κυρίου. Είναι μονόκλιτη βασιλική με νάρθηκα, στεγασμένη με κυλινδρική καμάρα, με ενισχυτικό τόξο στο μέσο. Σύμφωνα με σχετική επιγραφή που υπάρχει εντός του Ναού, αγιογραφήθηκε το 1654 από τους αγιογράφους Ιωάννη, Νικόλαο Ιερέα και Ιάκωβο Ιερομόναχο.

Ο δεύτερος Ναός είναι αφιερωμένος στην Παναγία Φανερωμένη. Είναι αθωνικού ρυθμού, με τρούλο και πλευρικούς χορούς, χωρίς εσωτερικούς κίονες. Οι τοιχογραφίες, όπως προκύπτει από σχετική επιγραφή που υπάρχει επάνω από τη θύρα εισόδου, ιστορήθηκαν το 1666 . Ανιστορήθηκαν το 1674 από τους αγιογράφους Ιάκωβο και το γιο του Δημήτριο.

Γνωστή είναι η μικρή αλλά θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Πελεκητής στην οποία έχει ζωγραφιστεί η Παναγία με το Χριστό στην αγκαλιά της. Η εικόνα δυστυχώς εκλάπη και αναζητείται για να επιστραφεί στη φυσική της θέση που είναι το μοναστήρι.  Ο Ευρυτάνας ιστορικός Πάνος Βασιλείου το 1929 έγραψε τα εξής: «Εκτός της αρίστης Βυζαντινής τέχνης τοιχογραφίες, υπάρχει εδώ μιας εικόνα (ελαιογραφία 0,04Χ0,03) της Παναγίας με το Χριστό στην αγκαλιά τη, έργο Ραφαηλικής τέχνης. Δεν εξηγείται πως η μικροσκοπική αυτή εικονίτσα που θεωρείται και σαν παλαιότερη, αλλά θαυματουργός, βρέθηκε εδώ πάνω. Φέρει χρονολογία 1654. Η τεχνοτροπία της θυμίζει το Χριστό του Πρωτάτου του Αγίου Όρους, το γνωστό έργο του Πανσέληνου. Μάλιστα ήταν η εικονίτσα τούτη στολισμένη με 20 πολύτιμες πέτρες από τις οποίες οι 16 αφαιρέθηκαν από... αγνώστους, χωρίς φυσικά τούτου να σημειωθεί σε κανένα ως τα σήμερα, αστυνομικό δελτίο. Μένουν ακόμα ευτυχώς, 4 ερυθρόχρωμες πετρούλες στο επαργυρωμένο περίβλημά της που έχει μέγεθος 0,21Χ0,23 μ. και που φέρει επάνω του σκαλισμένα αγγελούδια. Μια απέραντη καλοσύνη ζωγραφίζεται στο χαμογελαστό πρόσωπο της Παναγίας, της οποίας το παιδάκι παρουσιάζει κάτι το αληθινά Θείο και αξιοθαύμαστο για τη χαρούμενη εκφραστικότητά του. Η θαυμάσια αυτή εικόνα της ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΠΕΛΕΚΗΤΗΣ θυμίζει αναγέννηση».

Το Μοναστήρι διακοσμήθηκε με θαυμάσιες βυζαντινές τοιχογραφίες υψηλής τέχνης, με αυστηρές μορφές και ζωηρά χρώματα. Είναι θαυμαστές κυρίως για την αδρή εκφραστικότητα των αγίων που εικονίζονται. 

Ιδιαίτερα αξιόλογο για τη διακοσμητική του αρμονία είναι και το ξυλόγλυπτο τέμπλο του.

Το Μοναστήρι για την περίτεχνη κατασκευή του και την ένδοξη ιστορία του, έχει ανακηρυχθεί «Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο». Δυστυχώς όμως, από τον πλούτο των εκκλησιαστικών κειμηλίων και της σπάνιας βιβλιοθήκης του, ελάχιστα σήμερα διασώζονται.

Το Μοναστήρι πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Τα τελευταία χρόνια ύστερα από σημαντικές πρωτοβουλίες των τοπικών φορέων και παραγόντων εξευρέθηκαν τα απαραίτητα χρηματικά ποσά και το μοναστήρι έχει ανακαινισθεί και αξιοποιηθεί συγκεντρώνοντας πλήθος προσκυνητών από ολόκληρη την Ελληνική επικράτεια, μέσα στο φορτισμένο από τη λατρεία τόσων αιώνων βαθιά κατανυκτικό περιβάλλον του. Στην Καρίτσα συνηθίζεται το βράδυ της παραμονής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου να γίνεται μεγάλο γλέντι με παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια με την συμμετοχή των ντόπιων αλλά και πολλών επισκεπτών και παραθεριστών.

Κερασιώτης Φώτης
Συνταξιούχος
Κάτοικος Καρίτσας & Καρδίτσας

 

Ιερά Μονή Παναγίας Πελεκητής 

(Από έντυπο της Ιεράς Μονής)

ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ

Η Ιερά Μονή της Παναγίας Πελεκητής είναι κτισμένη σε μια απόκρημνη πλαγιά των βουνοκορφών των Αγράφων. Εκκλησιαστικώς, υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων και γεωγραφικώς στο Νομό Καρδίτσας. Είναι ένα πανέμορφο μεταβυζαντικό μνημείο με μια μοναδική και αξιολογότατη αρχιτεκτονική, κτισμένο πάνω σ' έναν απότομο βράχο 1.400 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Βλέποντας ο προσκυνητής την Ιερά Μονή νομίζει ότι αυτή βρίσκεται μεταξύ ουρανού και γης και πως κρέμεται επάνω από το χωριό Καρίτσα του Δήμου Νεβροπόλεως Αγράφων. Από την Ιερά Μονή αγναντεύει κανείς τη λίμνη Πλαστήρα, ενώ στο βάθος φαίνεται ο Θεσσαλικός κάμπος, το όρος Κίσαβος και πιο δεξιά, τα υψώματα του Δομοκού.

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ

Παράδοση - θρύλοι: Όπως συμβαίνει για όλες σχεδόν τις Ιερές Μονές της Ορθοδοξίας μας, έτσι και για την Ιερά Μονή της Παναγίας Πελεκητής η χρονολογία ιδρύσεώς της χάνεται κάπου ανάμεσα στην ιστορία και την παράδοση. Η παράδοση λέγει ότι το όνομα "Πελεκητή" οφείλεται στο ότι για να μπορέσει το Μοναστήρι να οικοδομηθεί στον σχεδόν κατακόρυφο βράχο, χρειάστηκε πρώτα να πελεκηθεί ο βράχος με ξύλινα εργαλεία ύστερα από υπόδειξη της Παναγίας, που παρουσιάστηκε στο όνειρο των μαστόρων λέγοντας: «Θα πελεκήσεις το βράχο με το κοπίδι και θα φτιάξεις μια εκκλησία την οποία θα ονομάσεις Παναγία Πελεκητή».

Όταν ξεκίνησε το συνεργείο να χτίζει, είχαν πρόβλημα με το νερό. Ξαναπαρουσιάστηκε η Παναγία και τους είπε: «Σηκώστε εδώ αυτήν την πλάκα και θα βρείτε νερό». Και πράγματι έτσι έγινε εκεί που είναι σήμερα το πηγάδι. Σύμφωνα πάλι με την παράδοση της περιοχής λέγεται ότι ο πρωτομάστορας έπεσε από την στέγη της Ιεράς Μονής στη χαράδρα που βρίσκεται κάτω από αυτό, αλλά βρέθηκε όρθιος χωρίς να πάθει το παραμικρό μετά από τη σωτηριώδη επέμβαση της Παναγίας της "Πελεκητής".

Η οικοδόμηση της Ιεράς Μονής θα πρέπει να ξεκίνησε στα χρόνια του Βυζαντίου και λίγο πριν την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και να συνεχίστηκε σιγά - σιγά. Πολύ πιθανόν η Μονή να ξεκίνησε να κτίζεται όταν η Δυτική Θεσσαλία ήταν υπό την κατοχή των Σέρβων που διακατέχονταν από έντονα θρησκευτικά συναισθήματα διότι στα 1420 η περιοχή κατελήφθη από τους βάρβαρους Τούρκους και οι συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές για οτιδήποτε είχε σχέση με την ορθοδοξία.

Η Ιερά μονή αρχικά ήταν γνωστή σαν "Μονή Αναλήψεως του Χριστού", αργότερα σαν "Παναγία Φανερωμένη" και τέλος επικράτησε το όνομα "Παναγία Πελεκητή". Κτίστηκε τον 15ο περίπου αιώνα, αγιογραφήθηκε στα μέσα του 17ου αιώνα και έχει δύο ναούς.

Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

Ο Ευρυτάνας ιστορικός Πάνος Βασιλείου το 1929 έγραψε τα εξής:

«Εκτός της αρίστης Βυζαντινής τέχνης τοιχογραφίες, υπάρχει εδώ μιας εικόνα (ελαιογραφία) της Παναγίας με το Χριστό στην αγκαλιά έργο Ραφαηλικής τέχνης. Δεν εξηγείται πως η μικροσκοπική αυτή εικονίτσα που θεωρείται και σαν παλαιότερη, αλλά θαυματουργός, βρέθηκε εδώ πάνω.

Φέρει χρονολογία 1654. Η τεχνοτροπία της θυμίζει το Χριστό του Πρωτάτου του Αγίου Όρους, το γνωστό έργο του Πανσέληνου. Μάλιστα ήταν η εικονίτσα τούτη στολισμένη με 20 πολύτιμες πέτρες από τις οποίες οι 16 αφαιρέθηκαν από...  αγνώστους, χωρίς φυσικά τούτου να σημειωθεί σε κανένα ως τα σήμερα, αστυνομικό δελτίο. Μένουν ακόμα ευτυχώς, 4 ερυθρόχρωμες πετρούλες στο επαργυρωμένο περίβλημά της που έχει μέγεθος 0,21Χ0,23 μ. και που φέρει επάνω του σκαλισμένα αγγελούδια.

Μια απέραντη καλοσύνη ζωγραφίζεται στο χαμογελαστό πρόσωπο της Παναγίας, της οποίας το παιδάκι παρουσιάζει κάτι το αληθινά Θείο και αξιοθαύμαστο για τη χαρούμενη εκφραστικότητά του. Η θαυμάσια αυτή εικόνα της ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΠΕΛΕΚΗΤΗΣ θυμίζει αναγέννηση».

Ο ΚΤΗΤΩΡ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ

Η παράδοση θέλει σαν κτήτορα της Μονής τον Οσιομάρτυρα Δαμιανό (1515-1568). Σε τοιχογραφία της Μονής αναφέρεται ως "νέος οσιομάρτυς Δαμιανός, ο κτήτωρ της Μονής ταύτης". 

Ο Άγιος Δαμιανός γεννήθηκε στην Αράχωβα σύμφωνα με την τοπική παράδοση περίπου το 1510. Σε νεαρή ηλικία εκάρη μοναχός στην Ιερά Μονή Φιλοθέου στο Άγιον Όρος. Άφησε όμως την ησυχία του Αγίου Όρους γιατί αγαπούσε πολύ τον τόπο του και ξεκίνησε να κατηχήσει τους Ραγιάδες. Ήλθε στην Καρίτσα, δίδαξε στο χωριό του, καθώς και σε όλη την περιοχή των Αγράφων. Κατηγορείται από τους προύχοντες της περιοχής σαν λαοπλάνος και ψευτοκαλόγερος και έτσι εγκαταλείπει τα Άγραφα και καταφεύγει στον Κίσαβο. 

Από κει συνεχίζει το καυτό κήρυγμα προς τους Χριστιανούς λέγοντας να παραμείνουν πιστοί και να μην προβαίνουν σε καμία εργασία ή αγοραπωλησία τις Κυριακές και τις εορτές. Οι Τούρκοι για το λόγο αυτό τον συλλαμβάνουν και τον φυλακίζουν στη Λάρισα. Επί 15 ημέρες τον βασάνιζαν συνεχώς για ν' αλλαξοπιστήσει. Ο Τούρκος αξιωματούχος βλέποντας την αμετακίνητη στάση του Δαμιανού διατάζει να τον θανατώσουν με τη φούρκα και να τον κάψουν. Τελικά οι δήμιοι τον κρέμασαν. Όμως ένας από τους βασανιστές που τον χτύπησε τόσο δυνατά στο κεφάλι μ' έναν πέλεκυ που κόπηκε το σχοινί και έπεσε μισοπεθαμένος. Τότε έριξαν τον Άγιο στη φωτιά ενώ τη στάχτη του τη σκόρπησαν στον Πηνειό ποταμό στα 1568. 

Η μνήμη του οσιομάρτυρος Δαμιανού εορτάζεται στις 14 Φεβρουαρίου. 

Τη μονή της Πελεκητής ο Άγιος Δαμιανός την έκτισε προς το 1550. 

Στην Μονή Βατοπεδίου σώζεται ένα μολυβδόβουλο Πατριαρχικό Σιγίλο του Πατριάρχου Ραφαήλ του Β'.